Οι διαταραχές σίτισης σε παιδιά θεωρούνται ως κάτι σπάνιο ειδικά στην χώρα μας, παρόλο που τα τελευταία χρόνια καταγράφεται μια αύξηση στις διαταραχές σίτισης σε παιδιά προσχολικής, σχολικής ηλικίας εμφανίζοντας συμπτώματα που συσχετίζονται με σωματικές αναπτυξιακές, συναισθηματικές ή συμπεριφορικές δυσκολίες. Δυστυχώς λόγω έλλειψης επαρκής ενημέρωσης και εξειδίκευσης ειδικών γύρω από τις διαταραχές σίτισης σε παιδιά, πολύ συχνά ειδικοί και γονείς δείχνουν ανοχή και προσαρμοστικότητα στα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στο φαγητό , αδυνατώντας να διακρίνουν τα σημάδια που φανερώνουν μια παθολογική σχέση του παιδιού με την τροφή.
Η νόσος αυτή λειτουργεί ως μια «ομπρέλα» που καλύπτει όλο το εύρος επισιστικών δυσκολίων με τα συμπτώματα της νόσου αφορούν τρεις βασικούς άξονες που συσχετίζονται: (α) με χαμηλό ενδιαφέρον για φαγητό, έλλειψη όρεξης και απόλαυσης καθώς συχνά το γεύμα βιώνεται ως κάτι βασανιστικό,(β) με αισθητηριακή ευαισθησία και αποφυγή ή περιορισμό τροφών με βάση την εμφάνιση (συσκευασία) της τροφής , την γεύση, την όψη, την υφή( μαλακά -κριτσανιστά) και το χρώμα, δημιουργώντας έτσι μια ασφαλή γκάμα 10-30 τροφών που επαναλαμβάνεται συνεχώς (γ) φόβος για τις αρνητικές συνέπειες της σίτισης , όπως ότι θα πνιγεί και θα νιώσει αηδία μέχρι εμετού ή θα βιώσει πονόκοιλο.
Η συμπτωματολογία του ARFID καθώς και η χρονιότητα της έχει επιπτώσεις στη σωματική και ψυχοκοινωνική εξέλιξη αλλά και υγεία του παιδιού και εφήβου. Λόγω του αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας δηλ. όταν δεν καλύπτονται σε επάρκεια οι ενεργειακές του ανάγκες , αναπόφευκτα το παιδί χάνει βάρος ή δεν παίρνει το αναμενόμενο , επηρεάζοντας ψυχική του και σωματική υγεία του παιδιού ,επιβραδύνοντας το ρυθμό ανάπτυξης. Τα άτομα με ARFID μπορεί να εμφανίσουν έντονη συναισθηματική απορρύθμιση και άγχος κατά τη διάρκεια των γευμάτων, να έχουν φόβο εμετού ή πνιγμού, ή/και να υποβληθούν σε εξέταση για χρόνιο κοιλιακό άλγος χωρίς ικανοποιητικά ευρήματα.
Αποφυγή με βάση τα αισθητηριακά χαρακτηριστικά των τροφίμων, όπως η υφή, η γεύση, η μυρωδιά, χρώμα , θερμοκρασία ή η εμφάνιση
Αποφυγή φαγητού λόγω φόβου αρνητικών συνεπειών (π.χ. πνιγμός, ναυτία, έμετος)
Χαρακτηρίζεται από γενική απάθεια ή έλλειψη ενδιαφέροντος για την τροφή. Αυτή η έλλειψη ενδιαφέροντος για την τροφή και την σίτιση μπορεί να εκδηλωθεί με συμπεριφορές όπως το να ξεχνάει το άτομο να φάει, να αποσπάται η προσοχή του κατά τη διάρκεια των γευμάτων, ή/και με εξαιρετική επιλεκτικότητα στις τροφές
Περιλαμβάνει χαρακτηριστικά αποφυγής, αποστροφής και περιορισμού. Συνήθως ξεκινά με χαρακτηριστικά του ενός τύπου αλλά στη συνέχεια αποκτά χαρακτηριστικά και των άλλων τύπων
Αυτό είναι κάτι που τα παρατηρούμε συχνά τα τελευταία χρόνια σε κορίτσια ηλικίας 11-15. Περίπου το 30% των ασθενών μας με ανορεξίας είχαν ιστορικό ARFID. Η επιλεκτικότητα καθώς και το χαμηλό βάρος κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας αίρεται με την έναρξή της εμμηναρχής στα κορίτσια .Αναπόφευκτα αυτή η σημαντική αλλαγή της εικόνας πυροδοτεί την ανάγκη να αποκτήσουν το σώμα που είχαν ως παιδιά. Αυτή η επιθυμία οδηγεί στον άμεσο περιορισμό των τροφών που συνήθως κατανάλωναν , κατατάσσοντας αυτές ως «παχυντικές» με ταυτόχρονη έντονη ανησυχία για την εικόνα του σώματος, φόβος αύξησης βάρους, ή/και εμμονή με τις θερμίδες.
Όπως όλες οι διατροφικές διαταραχές, το ARFID αναπτύσσεται σε μια χρονική περίοδο ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Δεν υπάρχει μεμονωμένη αιτία και, παρά τις κοινές παρανοήσεις, δεν ευθύνονται οι οικογένειες και το υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο. Στην πραγματικότητα, είναι συχνά ο ισχυρότερος σύμμαχος για την ανάρρωση. Πολλά άτομα έχουν γενετική προδιάθεση για ARFID που, ανάλογα με τις περιβαλλοντικούς παράγοντες μπορεί να εκδηλωθεί , ή όχι κατά τη διάρκεια της ζωής. Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 11 έτη. Ωστόσο, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν στη βρεφική ή πρώιμη παιδική ηλικία.
Ο υποσιτισμός μπορεί να συμβεί για λόγους που δεν σχετίζονται με το ARFID (π.χ. γαστρεντερικά προβλήματα, ανεπαρκής ποικιλία τροφών στην διατροφή, αλλαγή στο μεταβολικό ρυθμό) και αυτό μπορεί να πυροδοτήσει την ανάπτυξη της ασθένειας. Ο υποσιτισμός μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στις σωματικές λειτουργίες. Με την πάροδο του χρόνου, το σώμα μπορεί να προσαρμοστεί στον υποσιτισμό τροποποιώντας τα σήματα πείνας και κορεσμού. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο όπου ένα άτομο αισθάνεται μειωμένη πείνα, οδηγώντας το σε επιλεκτική διατροφή ή έλλειψη ενδιαφέροντος για την τροφή. Επιπλέον, ο υποσιτισμός μπορεί να επηρεάσει τους μεταβολικούς ρυθμούς, τα επίπεδα ορμονών, και την συνολική ενεργειακή ισορροπία, περιπλέκοντας περαιτέρω τη σχέση του ατόμου με την τροφή.
Οι διαταραχές στην σίτιση των παιδιών συχνά χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργικές συμπεριφορές αλλά και προβλήματα δεξιοτήτων σίτισης όπως δυσκολία στη μάσηση η την κατάποση της τροφής. Η μειωμένη όρεξη και η επιθυμία για κατανάλωση τροφής περιγραφόταν στο παρελθόν ως «βρεφική ανορεξία» και « ως συναισθηματική αποφυγή τροφής» (Higgs, Goodyer, & Birch, 1989; Zero to Three, 2005). Το νέο μοντέλο επισημαίνει ότι οφείλεται στα χαμηλά επίπεδα γκρελίνης ( είναι η ορμόνη της όρεξης) κάτι το οποίο συμβαίνει και σε γυναίκες με πολύ χαμηλό βάρος λόγω του ARFID, (Thomas & Eddy, 2019; Thomas et al., 2017). Στην συνέχεια ,διάφορες έρευνες δείχνουν ότι στα νήπια ο εντοπισμός της πικρής η γλυκιάς γεύσης οδηγεί στην επιλεκτικότητα, στην αποφυγή και άρνηση λαχανικών με πικρή γεύση (Keller et al., 2002), κάτι το οποίο είναι πολύ κοινό στα παιδιά με ARFID.
Η αποφυγή των αρνητικών συνέπειων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το αίσθημα πνιξίματος, εμετού η εντόνου πονόκοιλου. Η αρχική αιτιολογία βασίζεται σε κάποια τραυματική διατροφική εμπειρία η οποία συνοδεύτηκε με αίσθημα πνιξίματος η εμετό και έχει καταγραφεί στη μνήμη .Με αποτέλεσμα και μόνο στη θέα αυτής της τροφής , το άγχος αυξάνεται κατακόρυφα και βιώνοντας αυτόματα την αρχική εμπειρία . Τραυματικά γεγονότα, ειδικά αυτά που σχετίζονται με την τροφή ή την σίτιση, μπορεί να πυροδοτήσουν το ARFID. Οι συναισθηματικές συνέπειες τέτοιων γεγονότων μπορεί να εκδηλωθούν ως συμπεριφορές αποφυγής, καθιστώντας δύσκολη την αντιμετώπιση και την επίλυση του τραυματικού γεγονότος.
Υπάρχει γονιδιακό υπόβαθρο με κληρονομικότητα σε ότι αφορά την μειωμένη όρεξη (53%–84%), στην επιλεκτικότητα που εμφανίζεται στα νήπια (78%), καθώς και στην νεοφοβία σε παιδιά 4-7 ετών (72%) . Η υψηλή επιλεκτικότητα συνδέεται με αποφυγή των λαχανικών λόγω πικρής γεύσης η όποια είναι επίσης γονιδιακής προέλευσης .Η βιολογική αντίδραση εγκέφαλου είναι το άγχος και πιο συγκεκριμένα το αμυντικό σύστημά του εγκέφαλου βρίσκεται σε υπερδιέγερση όπου περιλαμβάνει την αμυγδαλή, τον προμετωπιαίο λοβό και τον οπίσθιο φλοιό του προσαγωγίου οδηγεί σε ακραίες αντιδράσεις φόβου γύρω από τις συγκεκριμένες τροφές. Τα άτομα με ARFID μπορεί να έχουν διαφορές στα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου, ιδιαίτερα σε περιοχές που σχετίζονται με την ανταμοιβή και την ευχαρίστηση. Τα μονοπάτια ανταμοιβής που σχετίζονται με την τροφή μπορεί να είναι αποδυναμωμένα ή σε υποδιέγερση, καθιστώντας το φαγητό λιγότερο ευχάριστο ή ακόμα και αποκρουστικό. Η έλλειψη ευχαρίστησης από την τροφή ενισχύει συμπεριφορές που συσχετίζονται με αποφυγή και έλλειψη ενδιαφέροντος για την τροφή.
Ένας άλλος παράγοντας είναι τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του παιδιού (ταπεραμέντο).Κλινικά τα παιδιά με ARFID έχουν το χαρακτηριστικό του άγχους και της δυσκολίας στην αλλαγή , πρόκειται για ιδιοσυγκρασιακά στοιχεία τα οποία σε αλληλεπίδραση με κοινωνικούς παράγοντες συμβάλλουν στην έναρξη της νόσου. Συχνά το άγχος οδηγεί σε νεοφοβία τροφών. Ενώ η αηδία είναι μια φυσιολογική αντίδραση για την αποφυγή η την εξαγωγή δηλητήριου η άλλων τοξινών, η αυξημένη αισθητηριακή ευαισθησία μπορεί να πυροδοτήσει αηδία ακόμη και σε ασφαλείς τροφές η οποία καταλήγει σε αποφυγή. Η διάσπαση και παρόρμηση σε συνδυασμό με την έντονη διέγερση, ένταση και φόβο οδηγούν στην μείωση της τροφής (συναισθηματικός υποσιτισμός) όμως με τον περιορισμό μειώνεται και η διέγερση.
Το ARFID μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά ηλικίας ακόμα και 2 ετών. Μπορεί αρχικά να ερμηνευθεί ως επιλεκτικότητα , αλλά με την πάροδο του χρόνου, η αποφυγή τροφής γίνεται πιο επίμονη και σοβαρή. Οι γονείς μπορεί επίσης να παρατηρήσουν ότι το παιδί αναπτύσσει συγκεκριμένες τελετουργίες ή συμπεριφορές γύρω από την τροφή, όπως να τρώει μόνο τροφές συγκεκριμένου χρώματος ή υφής. Αυτά τα παιδιά μπορεί επίσης να χρησιμοποιούν ρουτίνες που τα ανακουφίζουν .
Ταυτόχρονα οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα που συσχετίζονται με την νόσο προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις (δυσκολίες ) στο σχολείο, σπίτι, στις κοινωνικές συναναστροφές του παιδιού. Γενικότερα η καθημερινότητα επηρεάζεται αρνητικά σε τέτοιο σημείο που τα άτομα με ARFID δυσφορούν σε κάθε συνθήκη που συνδέεται με τροφή πχ διακοπές , εξόδους κτλ. Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης μέσω της τροφής καθίσταται αδύνατη καθώς η νόσος απαιτεί μια συγκεκριμένη ρουτίνα η οποία πλήττει τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Λόγω της ελλιπής θρέψης τα παιδιά παρουσιάζουν ανεπάρκεια σε μέταλλα , ιχνοστοιχεία όπως σίδηρο , βιταμίνη D, ψευδάργυρο , μαγνήσιο επηρεάζεται η σωματική ανάπτυξη, η γνωστική λειτουργία, και η γενική υγεία του παιδιού. Τα παρακάτω είναι μερικά παραδείγματα των επιπλοκών στην υγεία ενός παιδιού με ARFID:
Επιβραδύνεται ο ρυθμός ανάπτυξης
Η θεραπεία του ARFID συχνά περιλαμβάνει έναν συνδυασμό ψυχοεκπαίδευσης, διατροφικής συμβουλευτικής, δομημένων γευμάτων, θεραπείας έκθεσης, οικογενειακής θεραπείας, και συμπεριφορικών παρεμβάσεων βασισμένο στο πρωτόκολλο οικογενειακεντρικής θεραπείας (FBT). Οι γονείς ή οι φροντιστές παίζουν καθοριστικό ρόλο στη θεραπεία του παιδιού, βοηθώντας στην εφαρμογή νέων πρακτικών σίτισης και διατροφικών αλλαγών με την εισαγωγη νέων τροφών.
Το ARFID στους ενήλικες μπορεί να αποτελεί συνέχεια του παιδικού ARFID ή να εμφανιστεί λόγω τραυματικού γεγονότος ή άλλων εκλυτικών παραγόντων κατά την διάρκειά της ενήλικης ζωής. Οι ενήλικες μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της κατάστασής τους, αλλά λόγω της κοινωνικής κριτικής ή λανθασμένων αντιλήψεων, αποφεύγουν να αναζητήσουν βοήθεια.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις του AFRID στους ενήλικες μπορεί να είναι πιο περίπλοκες. Οι ενήλικες μπορεί να αποφεύγουν ραντεβού, γεύματα εργασίας ή κοινωνικές συγκεντρώσεις, κάτι που μπορεί να επηρεάζει τις σχέσεις και την επαγγελματική τους ζωή. Μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν προκλήσεις όταν ταξιδεύουν ή σε καταστάσεις όπου οι επιλογές τροφίμων είναι περιορισμένες. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να τους οδηγήσουν να εντοπίζουν εστιατόρια εκ των προτέρων, να προετοιμάσουν τα γεύματά τους όταν ταξιδεύουν, και να βρίσκουν διακριτικούς τρόπους για να αποφύγουν ορισμένα τρόφιμα σε κοινωνικά περιβάλλοντα.
Ο υποσιτισμός έχει επιβλαβείς επιπτώσεις τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά και μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας όπως απώλεια οστικής πυκνότητας, προβλήματα γονιμότητας, ή καρδιακές επιπλοκές. Οι ενήλικες με ARFID μπορεί επίσης να έχουν συνυπάρχων νοσήματα που να απαιτούν άμεσης διατροφική διαχείρισης.
Το επίκεντρο της θεραπείας για ARFID στους ενήλικες είναι οι συγκεκριμένες αιτίες και οι επιπτώσεις της διαταραχής στη ζωή τους. Η ψυχοεκπαίδευση, η διατροφική συμβουλευτική, τα δομημένα γεύματα, η θεραπεία έκθεσης, και οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις αποτελούν επίσης συστατικά της θεραπείας.
Προσέξτε την ένταση , την αποφυγή και το άγχος κατά την ώρα των γευμάτων. Επίσης την σημαντική απώλεια βάρους η μη αναμενομένη αύξηση καθώς και την αδυναμία κάλυψης διατροφικών αναγκών και παρέκκλιση από τις καμπύλες ανάπτυξης. Οι σχετιζόμενες διαταραχές ή «συννοσηρότητες» περιλαμβάνουν αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, και γνωστικές διαταραχές.
Το ARFID μπορεί να έχει σοβαρότατες ιατρικές και οργανικές συνέπειες που μπορεί να αντιμετωπιστούν πλήρως κατά την ανάρρωση ή και όχι.
Αν εσείς ή κάποιος αγαπημένος σας παλεύετε με το ARFID, μην καθυστερείτε την αναζήτηση βοήθειας. Η θεραπεία του ARFID πρέπει να είναι ολιστική και προσανατολισμένη στα συμπτώματα που συνοδεύουν την διαταραχή σε κάθε περίπτωση, και το ΕΚΔΔ κατανοεί την σημασία της εξατομικευμένης θεραπείας.
Στο ΕΚΔΔ συνεργαζόμαστε μαζί σας για να δημιουργήσουμε ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο, ώστε το παιδί σας να λάβει τη σωστή θεραπεία την κατάλληλη στιγμή. Προσφέρουμε ένα πλήρες εύρος θεραπευτικών πρωτοκόλλων εξωνοσοκομειακής φροντίδας για παιδιά, εφήβους και ενηλικών που πάσχουν από ARFID με την άμεση εμπλοκή της οικογένειας .
